dissabte, 29 de desembre del 2012

Un gasconisme: adirèr.

Lo gascon qu'a un mot pròpi, adirèr (n.m.) qui significa  pena, tristèr, mau d'amor (Palay). Aqueste mot n'existeish pas en occitan e en las autas lengas vesias, qu'ei dongas un gasconisme vertadèr. L'adjectiu qui'u n'ei ligat qu'ei adirós: triste, gahat per l'adirèr. Lo mot "adirèr "que vien deu vèrbe adirar.

En gascon,  lo vèrbe  adirar que vòu diser  anujaravejaraburar. Que non cau con·hóner  los adjectius adirós  e adirau (m/f) : lo prumèr que vòu díser gahat per l'adirèr, triste, melancolic lo dusau qu'ei sinonim d'avegiuaburiu.

L'etimologia d'adirar qu'ei latina: lo vèrbe qu'ei format a partir de ad + ira qu'ei a díser, literaument, de cap a l'ira , de cap a la colèra. Lo mot qu'existeish en lengadocian e en catalan: respectivament asirar e aïrar. Totun, lo mot qu'a ua significacion particulara en gascon e ua auta en lengadocian, plan diferenta de la gascona, mentre lo mot catalan que combina o combinava las duas. 

 Las significacions deu mot asirar en lengadocian que son las de sentir òdi (odiar) e d'iritar, pas briga la de l' adirar gascon.   Lo lengadocian qu'a un mot derivat d'asirar:  l'asir, qui ei sinonim d'òdi e qui n'existeish pas tanpòc ni en gascon ni en catalan. Asir que vien d'asirar com desir vien de desirar. L'adjectiu lengadocian asirós que significa verenós (aplicat tà a ua persona),  mentre lo medish mot adirós, en gascon,  que vòu díser triste, afligit, en particular peu mau d'amor, l'adirèr. Qu'ei de remarcar lo gascon n'a pas de mot especific tà virar "asirós". Lo gascon qu'emplega "verenós". L'òdi qu'ei un veren peus gascons. Lo quite vèrbe odiar qu'ei absent deu diccionari gascon de Palay e deu Tot en Gascon de Morà mentre  òdi  que i ei hens los dus,  o sia que tanpòc lo vèrbe lengadocian asirar non sembla aver nat equivalent semantic en gascon. L'"asir" qu'ei occitan, pas gascon. 

Quant au mot catalan aïrar, que vòu diser  aburar hèra, iritar  en la lenga contemporanèa. Autes còps,  aïrar que volèva tanben díser odiar. Totun, en catalan contemporanèu, aquera darrèra significacion qui ei la deu mot lengadocian, qu'ei caduda en desús.

Lo mot, a l'origina, que devè aver los dus (o tres) sens: 1- iritar, aburar e 2- odiar.  Lo gascon que s'a perduda la significacion d'odiar, lo catalan que'n guarda traças, totun la significacion d'odiar que i ei caduda en desús.  Lo lengadocian, en cambi, que s'estima mei balhar lo sens d'odiar au mot. La nocion de tristèr, de pena, d'amorosèr penós e decebut, qui los gascons e ligan a l'etimon, que sembla estar ua invencion especificament gascona.