dimarts, 4 de març del 2014

Mots gascons: arna, arla, arlòt; mots catalans: arna, arlot, al·lot. O quin passar de l'arla tau gojat.

Arla (Tineola bisselliella)  (fòto tirada de Wikipedia)
Lo francés, l'occitan, lo catalan, l'italian, l'espanhòu e l'anglés que comparteishen un mot qui , a maudespieit de fòrmas un chic distintas, adaptadas segon cada lenga, e's dèisha plan arreconéisher. Que son, respèctivament segon l'idiòma:  fr: herlot e arlot,  oc: arlòt, cat: arlot e al·lot, it: arlotto, esp: arlote e an: harlot. Las nuanças de significacion deu mot que pòden variar d'ua lenga a l'auta. En generau, que designa un pilhard, un sacaman e /o  un òmi de mala vita, un cocarro. En balear, lo mot al·lot que vòu díser gojat. L'etimologia deu mòt qu'èra demorada non sabuda, non explicada,  dinc a la parucion d'aqueste messatge qui vse n'apòrta l'explic.

A cada còp que ns'encontram un mot d'etimologia desconeishuda, que'nse cau pausar la question se l'origina deu mot no'n poderé pas estar gascona. Lo mot arlòt qu'existeish plan en gascon, la significacion que n'ei òmi de mala vita, cocarro, gusmand, garlamand, escrocaire (Palay). Aqueste mot qu'a l'ahur d'un derivat afixat. En gascon (e pas sonque en gascon), que i trobam lo candidat com a supòrt de l'afix: lo mot arla qui serveish tà designar aqueth insècte  qui's minja los teishuts. Per extension, aqueth mot arla que pòt designar d'autes insèctes guastadors e quitament la tinha.  L'etimologia deu gasconisme arla qu'ei, segon jo, sharnèga, en combinar  lo mot (h)ar  qui significa vèrmi en basco e lo mot romanic lana (en gascon: lan).  La locucion *'arlana, lit. vèrmi (de) lan,  que seré a l'origina deus mot arla (arron la pèrta de la n intervocalica latina, caracteristica deu gascon) e deu son variant arna (qui a conservat  la n latina). Aqueth variant dab n que s'arretròba autanplan en catalan com en occitan non-gascon, que n'ei l'unica forma deu mot en aqueras lengas  (atestat en catalan peu sègle 14 ençà, probablament un occitanisme), dab la medisha significacion qu'en gascon.

En gascon, deu mot arla que deriva lo vèrbe arlar o meilèu arlà's qui significa estar desguastat (per las arlas). Tostemps en gascon, lo mot arlan(t)  que significa pilhard, raubaire (Palay). Arlan(t) dab aquera significacion de pilhard que deriva d'arlar (e arlar d'arla) com lo mot poblan(t) e deriva de poblar (e poblar de pòble).

D'arlan(t)- arlan(d) que vien lo vèrbe gascon arlandejar qui significa pilharrapilhar (Palay) com ac hèn las arlas peus teishuts.

D'arla que vien lo mot arlòt: òmi aule, òmi  de mala vita, cocarro, escrocaire. Com arna, arlot n'ei pas atestat en catalan sonqu'a partir deu sègle 14  segon lo GDLC. Lo mot catalan arlot qu'a o qu'avè la medisha significacion d'òmi aule, òmi de mala vita, eretada deu gascon. En particular, un arlot que's ditz  en catalan d'un òmi qui viu au despens d'ua prostituta o sia, en gascon, un macarèu. Puish en catalan lo mot que's va préner la significacion mei aunèsta e simpla de gojat (o sia sinonime de noi en catalan), en pérde'n atau tota connotacion despreciativa qu'avè lo mot a l' origina.  Lo noste mot qu'a aquesta significacion de gojat especificament en balear. La pronóncia balear(a) deu mot qu'ei exactament la medisha qu'en gascon landés, qu'ei a díser /allòt/, uei lo dia lo mot balear qu'ei grafiat al·lot en catalan contemporanèu.

Tà resumir, lo mot arlòt  qu'ei un gasconisme clar, derivat afixat deu mot arla. Aqueth gasconisme qu'ei estat adoptat en mantua lenga europèa com l'occitan non-gascon, lo catalan, lo francés, l'espanhòu,  lo basco, l'italian e l'anglés.

L'etimologia deu mot arlòt, identica a la deu mot gascon arla e deu mot au còp occitan e catalan arna, qu'èra demorada shens explic dinc a la parucion d'aqueste messatge. Per qué? Simplament pr'amor de la pòca consideracion e pòca coneishença a la lenga gascona de part deus romanistas, occitanistas inclús, enlugranats que demoran peus estudis de la "lenga deus trobadors" e de l'occitan dit "referenciau". Lo mot arla qu'ei de formacion tipicament gascona e qu'ei sonque deu lexic gascon. De segur, aquerò n'a pas empachat lo mot arlòt de viatjar e d'estar adoptat per totas aqueras lengas europèas de gran prestigi.








.




2 comentaris:

Anònim ha dit...

Encouère un article hère interessent.
You que-m regali en lége aquét blog!

Anònim ha dit...

Un arlòt en parlar de Brageirac es "un grappillon" deishat en brenhar e que pòt estar granhat mei tard.